Nilgün Aydemir

6. SINIF TÜRKÇE DERS KİTABININ KELİME YÖNÜNDEN İNCELENMESİ

Bu çalışma MEB yayınları 6. Sınıf Türkçe ders kitabı ele alınarak yapılmıştır. Bu kitapta ikisi zorunlu olmak üzere (Atatürk, Sevgi), toplam altı tema bulunmaktadır. Bu temalarda şiir, hikâye, anı, masal, fabl, deneme, tiyatro, mektup, haber, biyografi, gezi yazısı, efsaneden oluşan 30 metin bulunmaktadır. Her temaya beşer metin olarak ayrılmıştır. Bunların üçü ana metin ikisi de serbest metindir. Çalışmada ders kitabındaki metinler ele alınarak kelime yönünden incelenmiştir.

Ders kitabındaki metinlerin kelime sayıları aşağıda belirtilmiştir.

     >Görüldüğü üzere kelime sayıları arasında sistemli bir artış görülmemektedir. Temalar arasında kelime sayısındaki fark metinlerde de görülmektedir. Bir tema içindeki beş metinde de gelişigüzel bir kelime dağılımı söz konusudur.

•Temaların kelime sayılarındaki fark, kelimelerin sistemli bir şekilde dağıtılmadığını

göstermektedir.

•Bu durum öğrencilerin karşılaşabilecekleri yeni ve bilinmeyen kelimelerde sayı bakımından

eşitsizliğe sebep olabilecektir.

DERS KİTABININ TÜRKÇE ÖĞRETİM PROGRAMI’NA UYGUNLUĞU

• İlköğretim Türkçe dersi öğretim programlarının temel amaçlarından biri söz varlığının

zenginleşmesini sağlamaktır. Öğretim Programı’nda şu iki maddede belirtilmektedir;

1.Okuduğu, dinlediği ve izlediğinden hareketle, söz varlığını zenginleştirerek dil zevki

ve bilincine ulaşmaları amaçlanmaktadır.

2.Her metin, öğrencinin söz varlığını zenginleştirecek yeni öğrenilecek söz ve söz

gruplarına yer vermelidir.

•Öğretim Programı’nda kelime ile ilgili kazanımların temel amacı da söz varlığını

zenginleştirmektir.

•Programda kelime ile ilgili toplam 18 kazanım bulunmaktadır.

Bunlar;

1.Dinlenin/izlenenin bağlamından hareketle kelime ve kelime gruplarının anlamlarını

çıkarır.

2.Dinlenenlerdeki/izlenenlerdeki anahtar kelimeleri fark eder.

3.Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili kelimelere

örnek verir.

4.Aynı kavram alanına giren kelimeleri, anlam farklılıklarını dikkate alarak kullanır.

5.Tekerleme, sayışmaca, bilmece ve yanıltmacaları ezberler/kullanır.

6.Şiir, türkü, şarkı türlerinde metinler ezberler.

7.Dinlediklerinde/izlediklerinde geçen kelime, deyim ve atasözlerini cümle içinde

kullanır.

8.Dinlediklerinden/izlediklerinden hareketle yeni öğrendiği kelimelerden sözlük

oluşturur.

9.Konuşma sırasında uygun hitap ifadelerini kullanır.

10.Yabancı dillerden alınmış, dilimize henüz yerleşmemiş kelimelerin yerine

Türkçelerini kullanır.

11.Kelimeleri doğru telaffuz eder.

12.Yeni öğrendiği kelime, kavram, atasözü ve deyimleri kullanır.

13.Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili kelimelere

örnek verir.

14.Aynı kavram alanına giren kelimeleri, anlam farklılıklarını dikkate alarak kullanır.

15.Okuduğu metinde geçen kelime, deyim ve atasözlerini cümle içinde kullanır.

16.Okuduklarından hareketle yeni öğrendiği kelimelerden sözlük oluşturur.

17.Yabancı dillerden alınmış, dilimize henüz yerleşmemiş kelimelerin yerine

Türkçelerini kullanır.

18.Yeni öğrendiği kelime, kavram, atasözü ve deyimleri kullanır.

•Bireyin söz varlığının gelişimi, temel dil becerilerinin gelişimini de beraberinde

getirmektedir. (Dinleme, okuma, konuşma, yazma)

•Amaç, kazanım gerçekleştirmede en büyük görev DERS KİTAPLARI'na düşmektedir.

•Bireyin kelime dağarcığı/söz varlığı okulda Türkçe dersi ile zenginleşir, sisteme

bağlanır. Ders kitabındaki metinler de burada araç olur.

Yapılan araştırmalara göre;

>Sözcük öğretimi üzerinde tekrarın etkisi vardır. Ancak ders kitapları ele alındığında

sistemli bir tekrarın yapılmadığı görülmektedir.Bu da söz varlığını zenginleştirmez.

>6. sınıf Türkçe ders kitabında ya sözcük sayısı fazla olan ya da sözcük sayısı az olan

metinler vardır.

        Durum böyle olunca Türkçe Öğretim Programı’nın amaç ve kazanımlarının uygulanabilirliği sekteye uğramaktadır. Programda amaç, 18 kazanımla söz varlığını zenginleştirmektir. Söz varlığını zenginleştirmek için bu kazanımların gerçekleşmesi şarttır. Bunun için ders kitaplarında sistematik bir düzen olmalıdır. Kelimelerin temalara, metinlere, paragraf ve cümlelere sistemli bir şekilde ve yaş grubunun gelişim düzeyi de dikkate alınarak dağıtılmalıdır.

      Ancak yapılan çalışmada ve verilen örneklerde de görüleceği üzere ders kitaplarında böyle bir sistem söz konusu değildir. Öğretim programı ve ders kitapları arasında bir tutarsızlık vardır. Bu noktada Öğretim Programı’nın uygulanabilirliği üzerine fikir sahibi olabiliriz.

    Çocuk gelişim düzeyine uygun olmayan ve sayıca fazla olan kelimelerle karşılaşmaktadır. Birden çok fazla kelimeyle karşı karşıya gelen çocuk öğrenmesi gereken kelimeleri de öğrenememekte ve söz varlığı gelişme göstermemektedir. Oysaki ders kitaplarındaki metinler yaş grubunun gelişim düzeyine uygun sayıda ve ölçüde olursa bir süre sonra kelime hazinesinde önemli derecede artış görülür.

       Türkçe Öğretim Programı ve ders kitapları arasındaki bu uyuşmazlığı gidermek için ders kitaplarının hazırlanmasına daha da özen gösterilmelidir. Öğretim Programı’nın kelimeye yönelik kazanımlarını uygulanabilir hale dönüştürmek için Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin incelenip değiştirilmesi gerekmektedir.

       •Kelime sayısındaki bu uyumsuzluk anlam öbeklerinin sayısındaki uyumsuzluğu da beraberinde getirmektedir. Yani farklı alanlarla ilgili kelimelere eşit olarak yer verilmemiştir.

Ders Kitabındaki Anlam Öbekleri;

1. Özel adlar: 50 kelimeye yer verilmiştir. Don Kişot, Nasreddin Hoca, Atatürk...
2. Hayvan adları: 22 kelimeye yer verilmiştir. Fare, keçi, köpek, kuş...
3. Ülke, şehir, ilçe ve millet adları: 30 kelimeye yer verilmiştir. İstanbul, İngiltere...
4. Dünya ve çevre: 18 kelimeye yer verilmiştir. Orman, evren, yıldız, dere...
5. Aile ve akrabalık adları: 17 kelimeye yer verilmiştir. Anne, teyze, amca...
6. Sayılar: 38 kelimeye yer verilmiştir. 1920, bir, beş...
7. Yiyecek ve içecek: 21 kelimeye yer verilmiştir. Ekmek, su, tost, yağ...
8. Mevsimler ve hava durumları: 13 kelimeye yer verilmiştir. Sonbahar, yaz, güneşli, yağmurlu...
9. Spor: 10 kelimeye yer verilmiştir. Koşucu, halter...
10. Sanat: 9 kelimeye yer verilmiştir. Resim, heykeltıraş...
11. Tiyatro: 9 kelimeye yer verilmiştir. Perde, oyun...
12. Renk: 10 kelimeye yer verilmiştir. Beyaz, kırmızı, yeşil...
13. Müzik aletleri: 3 kelimeye yer verilmiştir. Kaval...
14. Dil adları: 8 kelimeye yer verilmiştir. Türkçe, Fransızca...
15. Bitki, meyve ve sebze adları: 20 kelimeye yer verilmiştir. Nar, çay, elma...
16. Din: 10 kelimeye yer verilmiştir. Besmele, tespih, günah...
17. Taşıt: 9 kelimeye yer verilmiştir. Otomobil, motor...
18. Araç-gereç: 24 kelime kullanılmıştır. Kalem, fincan,televizyon...
19. Vücut, organ isimleri: 42 kelimeye yer verilmiştir. Ağız, el, ayak...
20. Atasözü ve deyimler: 40 kelimeye yer verilmiştir. Aval aval bakmak...

        •Din, dil adı, müzik, sanat, tiyatro, taşıt, renk, spor alanlarına yönelik kelimelere çok az yer verilmiştir.

        •Kelime dağarcığının gelişimi için var olan kelimelerin tekrarıyla birlikte yeni ve farklı konu içeriklerine sahip kelimelerin de öğrenimine dikkat edilmelidir.Yani çeşitlilik miktarı arttırılmalıdır.

  •6. sınıf Türkçe ders kitabında kelime türü olarak sıfatlar sık tekrar edilmektedir.

  > Örnek olarak gösterilen bu sıfatlar ve kitabın tamamında incelenen sıfat grupları sınıf seviyesinin anlama düzeyine uygundur. Öğrencilerin anlayamayacağı güçlükte sıfatlara yer verilmemiştir.

     •6. sınıf (12 yaş), soyut işlemler dönemine denk gelmektedir. Çocuğun dil becerisi yetişkinlerin dil becerisine ulaşır. Soyut kavramları anlar. Bu döneme ait ders kitaplarında soyut kavramların sayısında artış görülür.

>Ders kitabındaki soyut kelimeler öğrenci düzeyine uygun ve anlaşılırdır.
•Kültürel ögelere yönelik kelimelere yer verilmiştir.

  •Konuşma diline yakın kelimeler de bulunmaktadır. Günlük hayatla ilgili bu kelimeler çocuğun dil gelişimine olumlu katkı sağlar.

         *Çocuklar, bu kelimelerle günlük hayatta karşılaştığı için kelime kazanımı daha kolay olacaktır.

  •Ders kitabında kavram öğretimi yapılmıştır. Kavramların metinler içinde anlamını çıkarabilmeleri sağlanmıştır.

  •9-12 yaş arası gelişim özellikleri gösteren çocuklar için bir cümlede en fazla 10 kelime olmasına dikkat edilmelidir. 

      

       

      ‘Atatürk’ün Fikir Dünyası’ adlı metinden alınan bu paragrafta cümleler 12 ile 27 kelimeden oluşmaktadır.

  >Paragraflardaki kelime sayısı çocuğun gelişim düzeyinin üzerindedir. Cümleler uzadıkça çocuklar üzerindeki sıkıcılık faktörü de artmaktadır.

  •Bu yaş grubunun okuyacağı metinler anlamını bildikleri 700 kelimeyi aşmamalıdır.

 >Bir metinde sayının çok altında, diğer metinde de sayının çok üstünde kelime kullanılmıştır. İkisi de yaş grubunun gelişimine uygun değildir.

•Paragraflar, bu yaş düzeyi için 5-7 cümleyi geçmemelidir.

Forsa adlı metinden alınan bu iki paragraf 13-19 cümleden oluşmaktadır. Paragrafların çok uzun oluşu yaş grubuna uygun değildir.

  •Ders kitabında kullanılan söz varlıklarının sistemli bir artış göstermediği görülmektedir. 6.sınıf Türkçe ders kitabında deyim sık kullanırken atasözü oldukça az kullanılmıştır.

   >Deyim sık kullanılırken atasözünün az kullanılması öğrencinin atasözüne yabancı kalmasına sebep olmaktadır. Söz varlığını da etkilemektedir. Atasözü ve deyimler, kalıplaşmış sözler olduğundan ve öğrencilerin dil gelişimine daha fazla katkı sağladığından sıklık dereceleri arttırılmalıdır.

  •Metinler sütunlara bölünmüştür. Bu da metnin kolay takibini yani gözün kelimeler üzerindeki sıçrayışlarını, okuma hızını ve anlamlandırmayı etkilemektedir.

*Bu güzel bir özelliktir. Bu yaş grubundaki çocuklar okurken satır atlayabildikleri ve uzun satırlardaki yazıları okumaktan sıkıldıkları için bu özellik kolay okumayı, kelimelerin kolay takibini sağlamaktadır.

SONUÇ

          Bütün bu tespitlerden yola çıkarak sonuç olarak 6. sınıf Türkçe ders kitabının birkaç olumlu tespiti olsa da genel anlamda özensiz ve sistemsiz bir şekilde hazırlandığını görmekteyiz. Kelimelerin cümleleri, cümlelerin paragrafları, paragrafların da metinleri etkilediği bu ders kitabına gereken önemin verilmediği açıktır. Bu durumdan söz varlığı da etkilenmektedir. Sistemli şekilde birbirine bağlı olan kelime ve metin ilişkisi, programın temel amaçlarından olan söz varlığını zenginleştirmeyi sağlamalıdır. Söz varlığını zenginleştirme amacı kelimeden geçmektedir. Kelimeler; metinleri, kitapları oluşturmaktadır. Bu derece öneme sahip olan ders kitaplarının yeniden değerlendirilmesi ve onarılması şarttır. Böyle devam etmesi söz konusu olursa biz Türkçe öğretmenleri olarak karşımızda hep sözcük dağarcığı dar ve derdini anlatmada, konuşmada sıkıntı yaşayan bireyler görmeye devam edeceğiz.

KAYNAKÇA

1. İlköğretim 6. sınıf Türkçe ders kitabı, MEB yayınları, 2014

2. İlköğretim Türkçe dersi (6,7,8. sınıflar) öğretim programı, MEB, Ankara, 2006

3. Lüle Mert E., İlköğretim Türkçe Programı ile Türkçe Çalışma Kitaplarındaki Kazanım ve Etkinliklerin Sözcük Öğretimi Açısından Değerlendirilmesi, Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 2013

4. Benzer Ahmet, Kelime dağarcığını geliştirmede 6. sınıf Türkçe ders kitabının etkisi